Doç. Dr. Resul KURT

İstinye Üniversitesi Öğretim Üyesi

RK Danışmanlık Yönetici Ortağı

1.ANALIK İZNİ ve DOĞUM ÖNCESİ ÇALIŞMA ŞARTLARI

Kadın işçilerin doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam 16 haftalık süre için, çoğul gebelikte doğum öncesi süreye 2 hafta eklenmesi suretiyle 18 hafta çalıştırılmamaları esastır. 

Kadın işçinin erken doğum yapması halinde ise doğumdan önce kullanamadığı çalıştırılmayacak süreler, doğum sonrası sürelere eklenmek suretiyle kullandırılır. 

Doğumda veya doğum sonrasında annenin ölümü hâlinde, doğum sonrası kullanılamayan süreler babaya kullandırılır. Üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden birine veya evlat edinene çocuğun aileye fiilen teslim edildiği tarihten itibaren sekiz hafta analık hâli izni kullandırılır.

Ancak, sağlık durumu uygun olduğu takdirde, doktorun onayı ile kadın işçi isterse doğumdan önceki üç haftaya kadar işyerinde çalışabilir. Bu durumda, kadın işçinin çalıştığı süreler doğum sonrası sürelere eklenir. 

Sağlık raporu ile gerekli görüldüğü takdirde gebe çalışan, sağlığına uygun daha hafif işlerde çalıştırılır. Bu halde çalışanın ücretinde bir kesinti yapılmaz. 

Kadın işçinin erken doğum yapması halinde ise doğumdan önce kullanamadığı çalıştırılmayacak süreler, doğum sonrası sürelere eklenmek suretiyle kullandırılır.

Yukarıda öngörülen süreler işçinin sağlık durumuna ve işin özelliğine göre doğumdan önce ve sonra gerekirse artırılabilir. Bu süreler hekim raporu ile belirtilir.    

Hamilelik süresince kadın işçiye periyodik kontroller için ücretli izin verilir. 

İsteği halinde kadın işçiye, 16 haftalık sürenin tamamlanmasından veya çoğul gebelik halinde 18 haftalık süreden sonra altı aya kadar ücretsiz izin verilir. Bu süre, yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmaz.

Kadın çalışanlar, gebe olduklarının sağlık raporuyla tespitinden itibaren doğuma kadar geçen sürede gece çalışmaya zorlanamazlar. 

Yeni doğum yapmış çalışanın doğumu izleyen bir yıl boyunca gece çalıştırılması yasaktır. Bu sürenin sonunda sağlık ve güvenlik açısından sakıncalı olduğunun sağlık raporu ile belirlendiği dönem boyunca gece çalıştırılmaz. 

Gebe veya emziren çalışan günde yedi buçuk saatten fazla çalıştırılamaz.

2.ANALIK RAPORUNA DAİR SGK İŞLEMLERİ VE GEÇİCİ İŞ GÖREMEZLİK ÖDENEĞİ 

Analık hali, sigortalının belirli bir süre çalışmasını ve dolayısıyla ücret geliri elde etmesini engellemektedir. İşte, sigortalının gelir kaybını önlemek için SGK tarafından kendisine geçici iş göremezlik ödeneği verilmesi öngörülmüştür. 

5510 sayılı Kanunun 18. Maddesine göre sigortalı kadının analığı halinde, doğumdan önceki ve sonraki sekizer haftalık sürede, çoğul gebelik halinde ise doğumdan önceki sekiz haftalık süreye iki haftalık süre ilâve edilerek çalışmadığı her gün için geçici iş göremezlik ödeneği verilir. Ancak geçici iş göremezlik ödeneği verilebilmesi için doğumdan önceki bir yıl içinde en az doksan gün kısa vadeli sigorta primi bildirilmiş olması şartı aranmaktadır. 

Ayrıca sigortalı kadının, erken doğum yapması halinde doğumdan önce kullanamadığı çalıştırılamayacak süreler ile isteği ve hekimin onayıyla doğuma üç hafta kalıncaya kadar çalışması halinde, doğum sonrası istirahat süresine eklenen süreler için de geçici iş göremezlik ödeneği verilir. Sağlık durumu uygun olduğu takdirde, doktorun onayı ile gebe çalışan isterse doğumdan önceki üç haftaya kadar işyerinde çalışmasına müsaade edilmektedir. Bu durumda, gebe çalışanın çalıştığı süreler doğum sonrası sürelere eklenmektedir. 

Gebe çalışanın erken doğum yapması halinde ise doğumdan önce kullanamadığı çalıştırılmayacak süreler, doğum sonrası sürelere eklenmek suretiyle kullandırılmaktır. Öngörülen süreler işçinin sağlık durumuna ve işin özelliğine göre hekim raporu ile doğumdan önce ve sonra gerekirse artırılabilmektedir. Doğum öncesi ve doğum sonrası olmak üzere toplam 16 haftalık çoğul gebeliklerde 18 haftalık süre boyunca kadın çalışan yıllık izin hesabında çalışmış gibi sayılmaktadır. Bu sürelerde işe gelmeyen kadın çalışanın hizmet akdi işveren tarafından feshedilemez.

Gebe çalışanlara doğumdan önce 8 (Çoğul gebelik halinde 2 hafta süre eklenir) ve doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere toplam 16 haftalık süre için günlük kazancının üçte ikisi oranında geçici iş göremezlik ödeneği verilecektir. Erken doğum yapılması halinde ise, erken doğum yapılan süre doğum sonrasına eklenecektir. Geçici iş göremezlik ödeneği son on iki aydaki son üç ay içindeki prime esas kazançlar toplamının, bu kazançlara esas prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle hesaplanmaktadır.

Diğer bir önemli husus ise özel muayenelerden alınan raporlar, SGK kapsamında geçersiz sayılmaktadır. Bu sebeple, muhakkak sağlık hizmet sunucusunun yani bir hastanenin, raporu açması ve kapatması gerekir. Yine çalışır kaydını bu sağlık hizmet sunucusu açması gerekir.

Sağlık hizmet sunucularınca, düzenlenen istirahat belgeleri veya sağlık kurulu raporları elektronik ortamda SGK’ya gönderilecektir. Elektronik ortamda gönderilen belgeler işverenler tarafından çalışılmadığına dair bildirim ekranında görülebilmektedir. Bu belgeler söz konusu ekranda görülebildiğinden sigortalıların bu belgeleri kâğıt ortamında işverenlerine ibraz etmelerine gerek bulunmamaktadır.

İşverenler tarafından doğum istirahat raporlarında yapılacak işlemler ve işyeri uygulamalarına göre değişiklik göstermektedir. Normal şartlarda birçok işveren doğum raporlu olunan sürede raporlu göstermekte ve sıfır gün sıfır ücret bildirimi yapmaktadır. Buna eksik gün kodu “01-İstirahat” olarak seçilmektedir. Doğum yapan kadın ise geçici iş göremezliğini SGK’dan almaya devam eder, işveren ise ekranına düşen raporları onaylar, elektronik ortamda çalışamazlık girişi yapar.

Ancak bazı işyerlerinde maktu ücret ödenmesi nedeniyle raporlu dönemde de maaş tam ödenebilmektedir. Eğer işyerinde maktu ücret ödeniyorsa, her ay çalışılmış gibi ücreti tam ödenecek, doğum raporları onaylanarak çalışamazlık girişi yapılacaktır. Bu durumda eksik gün bildirimi yapılmayacak, kişi aldığı rapor parasını işverene verecektir. Ancak bu şekilde yapılacak mahsuba ilişkin ekte bulunan taahhütnamenin de alınması önerilir.

3.YARIM ÇALIŞMA HAKKI

Doğum sonrası analık hâli izninin bitiminden itibaren çocuğunun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla ve çocuğun hayatta olması kaydıyla kadın işçi ile üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçilere istekleri hâlinde 

Doğum Sayısı	Tekil Gebelik	Çoğul Gebelik	Engelli Doğum
1	60 gün	90 gün	Çocuğun Engelli Doğması Halinde 360 gün
2	120 gün	150 gün
Sonraki doğumlar	180 gün	210 gün

İşçinin yarım çalışma talebi işverence karşılanmalıdır. Aykırılık halinde 2020 yılı için 2.809 TL idari para cezası riski doğacaktır.

Yarım çalışma haftalık çalışma süresinin yarısı kadar verilir. Haftalık çalışma süresi 45 saat olan işyerlerinde 22,5 saat, 40 saat olan işyerlerinde ise 20 saat şeklinde uygulanır. 

Yarım çalışma süresince süt izni verilmez.

4.ÜCRETSİZ İZİN

İsteği halinde kadın işçiye, onaltı haftalık sürenin tamamlanmasından veya çoğul gebelik halinde onsekiz haftalık süreden sonra altı aya kadar ücretsiz izin verilir. 

Bu izin, üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinme hâlinde eşlerden birine veya evlat edinene verilir. Bu süre, yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmaz.

5.SÜT İZNİ

Kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam 1,5 saat süt izni verilir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını işçi kendisi belirler. Bu süre günlük çalışma süresinden sayılır.  ( İŞK.m.74)

Süt izninin hesaplamasında ücretli ve ücretsiz izin dönemleri, ulusal bayram ve genel tatil günleri, hafta tatili vs gibi çalışılmayan günler hesaplamada dikkate alınmamalıdır.

6.EMZİRME ÖDENEĞİ

Sigortalılara SGK tarafından verilen haklardan birisi de emzirme ödeneğidir. Emzirme ödeneği 5510 sayılı Kanunun hizmet akdine tabi çalışan (4/a’lı) sigortalılar ile kendi adına ve hesabına (4/b’li) çalışan sigortalı çalışanlara verilmektedir. 

5510 sayılı Kanunun 16. Maddesine göre analık sigortasından sigortalı kadına veya sigortalı olmayan karısının doğum yapması nedeniyle sigortalı erkeğe, 5510 sayılı Kanunun 4/a ve 4/b kapsamındaki sigortalılardan; kendi çalışmalarından dolayı gelir veya aylık alan kadına ya da gelir veya aylık alan erkeğin sigortalı olmayan eşine, her çocuk için yaşaması şartıyla doğum tarihinde geçerli olan ve SGK Yönetim Kurulunca belirlenip Bakan tarafından onaylanan tarife üzerinden emzirme ödeneği verilmektedir.  Her doğum için sadece bir defaya mahsus olarak yapılan emzirme yardımı veya süt parası da denilen emzirme ödeneği 2020 yılı için 202.-TL olup, hak kazanıldığı tarihten itibaren 5 yıl içinde başvurulması gerekmektedir. Sigortalı çalışan erkeğin sigortalı olmayan eşinin süt parası alabilmesi için medeni kanuna göre evlenmiş olmaları gerekmektedir. Ayrıca bu nikahın bebeğin doğum tarihinde kıyılmış olması şartı aranacaktır.

Yıllar İtibariyle Emzirme Ödeneği Miktarları /TL
01.01.2020-31.12.2020	202,00
01.01.2019-31.12.2019	180,00

Emzirme ödeneğine hak kazanan sigortalılardan sigortalılığı sona erenlerin, bu tarihten başlamak üzere üç yüz gün içinde çocukları doğarsa, sigortalı kadın veya karısı analık sigortası haklarından yararlanacak sigortalı erkeğe, doğum tarihinden önceki on beş ay içinde en az 120 gün prim ödenmiş olması şartıyla emzirme ödeneği verilebilecektir.

Emzirme parası bir kereye mahsus verilir. Ay bazında emzirme parası verilmez. Emzirme ödeneği verilebilmesi için;

a) 4/a bendi kapsamında olanlar için doğumdan önceki bir yıl içinde en az 120 gün kısa vadeli sigorta kolları primi bildirilmiş olması,

b) 4/b bendi kapsamında olanlar için doğumdan önceki bir yıl içinde en az 120 gün kısa vadeli sigorta kolları primi yatırılmış ve genel sağlık sigortası primi dahil prim ve prime ilişkin her türlü borçlarının ödenmiş olması,